گره سوگواری های جمعی، حمایتهای روانی اجتماعی

حمید دهقانیان

کارشناس اداره مشاوره و سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی مشهد

برای التیام یافتن، مراحل سوگواری و عزاداری باید یک به یک جلو رود. وارد هر مرحله که می‌شوید، معقول به نظر خواهد آمد و به اتفاقی که برایتان می‌افتد فکر خواهید کرد. هر کسی با سرعت خود در این پروسه حرکت می‌کند و نمی‌توانید این مراحل را با عجله طی کنید.به خودتان اجازه حرکت دهید. اینجا احساسات هستند که مسئولند. البته گفتن آن بسیار راحت‌تر از عمل کردنش است. سوگواری یک تجربه استرس زا ولی شایع می باشد. دیر یا زود بسیاری از ما غم از دست دادن یک عزیز را تجربه می کنیم.

ساعات اولیه ی سوگواری، ساعات مهم تنش زا می باشد؛ در ساعات و روزهای اولیه بیشتر افراد دچار بهت و شوک شده چنان که نمی توانند آنچه را که اتفاق افتاده باور کنند. این قضیه حتی در مواردی که مرگ قابل انتظار هم بوده ممکن است پیش آید. احساس شایع ساعات اولیه احساس گناه است. مردم در ذهن خود تمام آنچه را که می خواسته اند که بگویند یا انجام بدهند مرور می کنند.  حتی شاید به چیزهایی فکر کنند که شاید اگر طور دیگری انجام داده بودند ممکن بود مانع مرگ عزیز از دست رفته شود. البته مرگ معمولا ورای کنترل آدمی بوده و شاید لازم شود فرد سوگوار را نسبت بدین واقعیت یادآوری نمود. وضعیت دیگر، بی قراری که از روزها و هفته های اول پس از مرگ شدیدتر می شود ولی بزودی با اوقاتی از غم، افسردگی، خلوت گزینی و سکوت جایگزین می شود. این تغییرات ناگهانی در احساسات می تواند باعث سردرگمی انسانی  شود ولی به هرحال بخشی از روند طبیعی سوگواری است.

مراحل دوران سوگ

۱. انکار و دوری گزینی: فرد در ابتدا ممکن است وقوع چنین فاجعه ای را انکار کند.

۲. خشم: در این مرحله فرد مصیبت دیده نسبت به خود، فرد از دست رفته، یا همه‌ی جهان احساس خشم و عصبانیت می کند

۳.  چانه‌زنی و میل به دیدار یا جستجوی فرد از دست رفته، این مرحله با اشتغال ذهنی در باره فرد از دست رفته و جستجو ویادآوری خاطرات وی همراه است.

۴. افسردگی: در این مرحله اندوه و مصیبت ممکن است به صورت احساس افسردگی، بی تفاوتی، و بی حسی (کرختی) در فرد ظاهر شود.

۵. پذیرش/قبول: زمانی است که از ماتم، خشم، و اندوه فرد به تدریج کاسته می شود و فرد شروع به پذیرش واقعیت موجود می کند.

بازگشت به فعالیت های معمول: در این مرحله دیگران ممکن است فکر کنند که فرد سوگوار مدت های مدیدی بدون انجام دادن کاری نشسته است. در واقع فرد سوگوار در حال فکر کردن به عزیز از دست رفته است و بارها و بارها اوقات خوب و بدی را که با هم داشته اند مرور می کند. این یک مرحله آرام ولی اساسی در قبول مرگ عزیز از دست رفته است. با گذشت زمان درد و اندوه عمیق اولیه به تدریج کمرنگ تر می شود. از افسردگی کاسته شده و می توان به سایر چیزها فکر کرد و حتی به آینده نظر داشت. هر چند، احساس از دست دادن قسمتی از وجود فرد هرگز کاملاً از بین نمی رود. 

چگونه میتوان به درمان سوگواری خود کمک کرد:

در باره فرد از دست رفته با دیگران صحبت کنید و غم سنگین خود را بیرون ریزید.

اگر دوست دارید می توانید  احساسات خود را بنویسید.

سوگ پاسخ طبیعی و سالم به یک مصیبت است و نه یک مریضی.

سوگ گرچه دردناک است ولی هدف تطابقی دارد.

نیازی به مصرف داروهای ضد افسردگی نیست.

هر دارویی ممکن است برخی علایم سوگ را موقتاً تخفیف دهد.

حمایت های اجتماعی را بیش از بیش انجام دهیم.

گره سوگواری های جمعی،حمایتهای روانی اجتماعی :

ایجاد رابطه ی حمایتی بین اعضای اجتماع، اصل ارتباط در زمان سوگواری های عمومی است البته منظور ما از این حمایت این نیست که ما به مراقب افرادی تبدیل شویم که آن ها خودشان می توانند از خودشان مراقبت کنند این حمایت نیست و ناشی از محبت هم نیست این بیشتر ناشی از ترس ما و بی احترامی ما به اسقلال آن فرد است در این جا منظور ما حمایت سالم است، حمایتی که با حفظ استقلال و بر اساس اصول صحیح همدلی انجام می شود. حمایت های اجتماعی بیشترین تاثیر خود را زمانی نشان می دهند که فرد در معرض نا امیدی و درماندگی قرار می گیرد.ممکن است این نا امیدی و درماندگی درونی باشد یا نتیجه ی سخت تر شدن و بدتر شدن اوضاع بیرونی باشد در هر صورت از آن جایی که انسان یک موجود اجتماعی است حمایت اجتماعی نقش بسیار بزرگی در ادامه ی مسیر ما به صورت قدرتمندانه دارد و خیلی ها این را یکی از مزیت های زندگی  انسانی و حیوانات می دانند.

 نخستین کار ما شناسایی منابع حمایت اجتماعی است. 

دومین اقدام، مراجعه به تیم حمایت های روانی اجتماعی است (مقصود تیمی است  متشکل از یک روانپزشک، یک روانشناس و درصورت امکان یک مددکار اجتماعی که عمده وظیفه مداخله دربحران و ارائه مداخلات روانی- اجتماعی را به عهده می گیرد. 

سومین اقدام ، دقت در انتخاب واژه ها: کلمات تاثیر بسزایی دارند. واژه های مورد استفاده در سوگواری های عمومی باید به دقت انتخاب شوند. از به کار بردن کلماتی که تداعی کننده ناتوانی های جمعی هستند باید خودداری کرد. 

چهارمین اقدام، تحقیر یا منفعل سازی دریافت کنندگان خدمات می باشد. هنگام کمک رسانی بسیاری از احساسات انسان دوستانه و متعالی جلوه می کند اما باید مراقب احساساتی مثل برتری جویی، خودبزرگ بینی، تکبر و نیاز به سرویس دهی نیز باشیم، که گاه در چنین شرایطی زمینه بروز می یابد.

آخرین اقدام جهت کمک به خانواده های داغدیده ، تماس با افراد بازمانده، تقویت روانی آنها، احساس نزدیکی با خانواده ها، برگزاری مراسم سـوگواری، ارتباط نزدیک و صمیمی امکان درمان و پیگیری بعد از وقوع حوادث را فراهم می کند.